مترجم سایت

شهادت یکی از عناصر اصلی تفکر اسلامی است که از صدر اسلام در مقاومت‌های جریان حق در برابر جریانات باطل، بر کام جریانات حق نشست؛ خداوند در آیه 154 سوره بقره خطاب به مردم فرمود «وَلاَ تَقُولُواْ لِمَنْ یقْتَلُ فِی سَبیلِ اللّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْیاء وَلَکن لاَّ تَشْعُرُونَ». این آیه حجت را بر جهادگران و مقاومت‌کنندگان جبهه حق تمام می‌کند و عنوان می‌کند که کشته‌شدگانی که در مسیر الهی و متعالی جان خود را از دست داده‌اند، مرده نیستند بلکه زنده‌اند و در نزد خدواند روزی می‌خورند.

واژه «شهید»، رازهای زیادی را در خود پنهان داشته که فقط مخلصان می‌توانند از آن بهره مند شوند؛ شهادت برای مخلصان پایان نیست بلکه آغاز است؛ تولدی دیگر، در جهانی فراتر از آنکه عقل زمینی به ساحت قدس آن راه یابد.

محمد باقر قالیباف در حاشیه مراسم اختتامیه اولین دوره آموزشی روایت گران دفاع مقدس و افتتاحیه دومین دوره آموزشی در باغ موزه دفاع مقدس و در جمع خبرنگاران افزود: این فرهنگ سرشاراز صداقت، گذشت،محبت، برادری، ایثار و به دور از هرگونه نفاق، دورویی، تزویر، تهمت و غیبت است.

جبهه‌های جنگ تحمیلی را، با الهام از مکتب خون و جهاد و شهادت کربلا، با نیروهای مردمی و بسیجی‌های گسترده و اعزام‌های صد هزار نفری «سپاه محمد» و «سپاه مهدی» پر کردیم، تا فرمان ولایت بر زمین نماند.

عطر ایثار و فداکاری، دشت و کوه و کمر و سنگرها و میدان‌ها و ارتفاعات را، دریا و باتلاق و رودخانه را، معبر و کانال و نخلستان و میدان مین و خاکریزها را معطر ساخته و جبهه‌هامان را هوایی ملکوتی و فضایی عطرآگین و بهشتی بخشیده بود.

مؤسسه فرهنگي و اطلاع‌رساني نمايه در راستاي پاسداشت ياد و خاطره دلاور‌مردان 8 سال دفاع مقدس نرم‌افزار جامع نمايه گنج جنگ مشتمل بر برجسته‌ترين اطلاعات 8 سال ايثار 3 هزار فرمانده و رزمنده در ايران اسلامي را توليد كرد.
مراسم رونمايي از اين نرم‌افزار صبح امروز يكشنبه 28 آذرماه با حضور سردار حسين سلامي، جانشين فرماندهي كل سپاه پاسداران انقلاب اسلامي، منصور واعظي دبيركل نهاد كتابخانه‌هاي عمومي كشور و كاشاني، مديرعامل مؤسسه نمايه در سالن اجتماعات دبيرخانه شوراي فرهنگ عمومي برگزار شد.

«عرفانيان»، همسر شهيد چراغچی با بيان اين مطلب گفت: امروزه ادامه راه شهدا تنها برای ما شعار شده‌است و هيچگونه كتابخانه تخصصی دفاع مقدس برای بيان فضايل اخلاقی شهدا در كشور ايجاد نشده‌است.

وی با گلايه از اينكه مردم كمتر به ترويج فرهنگ شهادت می‌پردازند، افزود: شهيد چراغچی عاشق مطالعه و كتاب بود و شهدای ديگر هم از اين خصوصيت برخوردار بوده‌اند زيرا آن‌ها راه خدا را با استفاده از همين ابزار كشف كرده بودند.

عرفانيان ادامه داد: با برگزاری يادواره‌ شهدا بايد ياد و خاطره تمام شهدا زنده شود زيرا آن‌ها خواستند كه خداوند آن‌ها را انتخاب كند.

سرتيپ دوم پاسدار محمد سليماني روز چهارشنبه در آيين يادواره ‪ ۳۰‬شهيد ورزشكار شهرستان قدس افزود : بسيج در جامعه به معناي حضور مردم در عرصه‌هاي مختلف كشور از جمله سياسي ، اجتماعي و فرهنگي است .

وي با تاكيد بر ضرورت زنده نگه داشتن ياد و خاطره شهيدان و ادامه راه اين عزيزان اظهار داشت : ترويج فرهنگ ايثار و شهادت موجب نااميدي دشمنان اين مرزو بوم اسلامي مي‌شود.

بسيج درخت پرثمرى است كه شكوفه‏ هاى شكوهمند آن رايحه ايثار، اخلاص و مقاومت را در فضاى انسانيت پراكنده مى‏سازد، در بوستان بسيج دلاورانى گمنام پرورش يافته‏اند كه با رشادت خالصانه عروج به سوى عرش، قدس و ملكوت را زمزمه كرده‏اند.
از اين نهاد معطر هزاران عاشق به قلّه رفيع شهادت رسيده‏اند و ميليون‏ها نوجوان و جوان جوياى رضاى حق كه تشنه معرفت و شيفته زيارت حسين بن على عليه السلام بوده‏اند به اين بارگاه پُربار راه يافته‏اند.
اين گلستان كه با نام سالار شهيدان عجين گشته و عطر عترت رايحه‏اى جهانبخش به آن عطا كرده آن چنان ابهت، صلابت و درخششى دارد كه هر روز و هر زمان كه بگذرد بر رونق، نام آورى، تأثيرگذارى و بركاتش افزوده مى‏شود.
تربيت يافتگان اين مدرسه با انگيزه‏اى الهى، مقاومتى كم نظير، برنامه ريزى‏هاى حساب شده و جهت دار، گوش به فرمان ولايت به دفاع از آرمان‏ها و ارزش‏هاى انقلاب اسلامى برخاسته‏اند و از اين روى از بدو تأسيس، خار چشم دشمنان بوده‏اند و گروههايى كوشيدند با باتلاق‏هاى آلوده و مرداب‏هاى متعفن خود كدورت و شكستى بر اين حريم وارد سازند امّا خود باخته، سرافكنده و خسران ديده، نوميد،افسرده و رسوا شدند. بسيج يك خيزش ژرف، ارزشى، منطقى و منطبق بر نيازهاى جامعه اسلامى است. بصيرت بسيجى با ايمان و پارسائى توأم گرديده و محصولات ارزنده‏اى را به ارمغان آورده است.

وي در ادامه با بيان اينكه انگيزه ما از اين توليدات انتقال پيام سرخ شهيدان به نسل جوان است، خاطرنشان كرد: اين توليدات مستند عبارتند از:

به همت انجمن راويان فتح دفاع مقدس؛

نخستين دوره آموزش راويان فتح در مناطق نفت‌خيز جنوب آغاز شد

 به همت حوزه مقاومت بسيج شهيد تندگويان وزارت نفت جنوب، آموزش و توسعه مناطق نفت‌خيز و انجمن راويان فتح استان خوزستان، نخستين دوره روايتگري دفاع مقدس در مركز آموزش‌‌هاي علمي كاربردي مناطق نفت‌خيز جنوب آغاز به كار كرد.

به گزارش خبرگزاري فارس از اهواز به نقل از روابط عمومي مناطق نفت‌خيز جنوب، فرمانده سپاه حضرت وليعصر (عج) خوزستان در آيين افتتاحيه اين دوره، با تاكيد بر اهميت انتقال فرهنگ حماسه و دفاع به نسل جوان انقلاب و نسل‌هاي آتي اظهار داشت: ضرورت بازخواني و بررسي مستمر حماسه دفاع مقدس از ديدگاه امنيتي و منافع ملي كشور هم از نظر دميدن روح حماسه و اعتماد به نفس در نسل فعلي انقلاب و نسل‌هاي آتي كه دوران جنگ را درك نكرده‌اند، يك ضرورت است.
حسن شاهوارپور روايت دقيق صريح و بي‌پرده رويدادهاي دفاع مقدس را بهترين روش براي ترويج فرهنگ جهاد و شهادت دانست و يادآور شد: تمام رويداد و ابعاد حماسه آنچنان شگرف است كه نياز به بزرگنمايي ندارد اما به لحاظ تاثيرگذاري و رسوخ در قلب‌ها و ذهن‌ها بايد فن روايت حماسه با ظرايف ادبي و هنري آميخته گردد.

تبيين نقش و جايگاه فرهنگ ايثار و شهادت كه در جنگ متبلور شد، بيش از هر چيز نيازمند بررسی درست دستاوردهای هشت سال دفاع‌مقدس است و در اين ارتباط، حركت جدی تحقيقاتی و علمی درباره موضوع ضروری به نظر می‌رسد.

به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا) شعبه خراسان‌جنوبی، «محمدرضا عرب‌پور»، رئيس سازمان بنيادشهيد و امورايثارگران استان خراسان جنوبی 19 آبان‌ماه در گردهمايی دانشجويان شاهد و ايثارگر جديدالورود دانشگاه‌های استان اظهار كرد: برای حفظ و انتقال ارزش‌های دفاع‌مقدس و فرهنگ ايثار و شهادت به نسل آينده بايد اين فرهنگ با جديت در برنامه‌ريزی فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی كشور مدنظر قرار گيرد.

وی با اشاره سخن مقام معظم رهبری افزود: دوران هشت ساله دفاع مقدس اوج افتخارات ملت ايران است.

عرب‌پور تصريح كرد: دانشجويان شاهد و ايثارگر و آحاد مردم بايد ادامه‌دهنده راه شهدا باشند، زيرا شهدا بهترين راه را انتخاب و زندگی و جانشان را با خداوند متعال معامله كردند.

رئيس سازمان بنيادشهيد و امور ايثارگران استان خراسان جنوبی گفت: امروز دانشجويان بايد با تلاش در عرصه‌های علمی موجبات هرچه بيشتر پيشرفت كشور اسلامی‌ را فراهم كنند.

وی خطاب به دانشجويان ادامه داد: پدران شما دانشجويان در دوران دفاع مقدس با ايثار و فداكاری توانستند از آرمان‌های انقلاب اسلامی دفاع كنند، لذا شما دانشجويان نيز وظيفه خطيری داريد و بايد ادامه‌دهنده راه پدرانتان باشيد.

رئيس بنيادشهيد و امور ايثارگران خراسان جنوبی افزود: دانشجويان شاهد و ايثارگر با مراجعه به ستادهای شاهد دانشگاه‌ها با قوانين و مقررات برای ارتقای سطح تحصيلی خود آشنا شوند.

عرب‌پور خاطرنشان كرد: دانشجويان در طول سال تحصيل ارتباط خود را با سازمان بنيادشهيد و امور ايثاگران حفظ كنند و از تسهيلات در نظر گرفته شده نهايت استفاده را برای كسب مدارج عالی داشته باشند.

رييس هيات مديره خانه مطبوعات ايران گفت: تاسيس يک پايگاه جدي در عرصه دفاع مقدس براي فعالان مطبوعات متعدد از مطالبات خبرنگاران و نويسندگان اين عرصه است که مسوولان بايد به اين امر اهتمام ورزند.

 خداداد ابراهيمي در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) اظهار کرد: هم‌اکنون بخش عمده‌اي از فرهنگ ايثار و شهادت و حماسه‌هاي شکوه‌مند دفاع مقدس در صفحات نشريات محلي و روزنامه‌هاي سراسري انعکاس مي‌يابد و اغلب به عنوان منابع تحقيقي تلقي مي‌شوند که تقويت و گسترش اين تلاش‌ها از مطالبات جدي فعالان مطبوعات متعدد است.

به گفته وي چاپ ناگفته‌هايي از زندگي معنوي و حماسي ايثارگران، بيان ديدگاه‌هاي نسل امروز در راستاي دفاي مقدس و انتقال فرهنگ غني اين دوران هشت ساله به نسل جوان امروز عنوان‌هايي هستند که مطبوعات دفاع مقدس و فعالان اين حوزه مي‌توانند با رويکردي جديد و فرهنگي به آن بپردازند.

رييس هيات مديره خانه فعالان کشور افزود: اين امر تنها با راه‌اندازي يک تشکل فرهنگي – مطبوعاتي محقق خواهد شد.

ابراهيمي اضافه کرد: خانه مطبوعات ايران به عنوان يک تشکل صنفي کشوري اين آمادگي را دارد که به نحو مطلوبي از نشريات دفاع مقدس حمايت جدي كند و زمينه‌هاي تقويت و گسترش اين مطبوعات را فراهم کنند.

شهادت فنا شدن انسان برای نیل به سرچشمه نور و نزدیك شدن به هستی مطلق است. شهادت عشق به وصال محبوب و معشوق در زیباترین شكل است. شهادت مرگی از راه كشته شدن است، كه شهید آگاهانه و بخاطر هدف مقدس و به تعبیر قرآن ((فی سبیل الله))انتخاب می كند. یعنی شهید در راهی كشته می شود كه هر دو ارزش آگاهانه و فی سبیل الله را داراست و چنین مرگی است كه به تعبیر پیامبر((ص)) شریفترین و بالاترین نوع مردن است (اَشرُفُ المُوًتِ قَتْلُ الشَّهادَهِ)و علی(ع) آن را گرامی ترین نوع مردن می داند.(اَكْرُمُالمُوًتِ اَلْقُتْلُ)

شهید در لغت به معنی ((گواه)) است و در اصطلاح به كسی گویند كه در مجرای شهادت قرار گرفته و در راه خدا كشته می شود.

شهادت نوعی از مرگ نیست بلكه صفتی از ((حیات معقول)) است. زیرا حیات معمولی كه متاسفانه اكثریت انسانها را اداره می كند، همواره خود و ادامه بی پایان خود را می خواهد، لیكن در حیات معقول فرد آن زندگی پاك از آلودگی ها كه خود را در یك مجموعه بزرگی به نام جهان هستی در مسیر تكاملی می بیند كه پایانش منطقه جاذبه الهی است. لذا شهید همواره زنده است و حیات و ممات او همواره صفتی است برای حیات طیبه و به مصداق آیه شریفه قرآن كه می فرماید:

و لا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتاً بل احیاءُ عند ربهم یرزقون

(169 آ ل عمران)

و گمان مبر آنان كه در راه خدا كشته شده اند، مردگانی هستند، بلكه آنان زنده و در بارگاه پروردگارشان بهره مندند.

شهید همواره زنده است و مرگ او در واقع انتقال از حیات جاری در سطح طبیعت به حیات پشت پرده آن می باشد.

و یا در آیه ای دیگر می فرماید : ((و لا تقولوا لمن یقتل فی سبیل الله اموات بل احیاء و لكن لاتشعرون)) كه در این آیه نیز به زنده بودن شهید اشاره نموده است.

در قرآن مجید، حدود ده آیه به صورت صریح درباره كسانی كه در راه خدا كشته شده باشند وجود دارد. از جمله مسائلی كه در این آیات به آن اشاره شده است عبارت است از زنده بودن شهید، رزق شهید، آمرزش گناهان شهید، ضایع نشدن عمل شهید، مسرت و خوشحالی شهید، وارد شدن در رحمت الهی و رستگاری شهید. در این نوشتار كوتاه اشاره ای به آنها خواهیم داشت.

حیات شهید

یكی از ویژگی هایی كه قرآن شریف برای شهیدان ذكر كرده است، مساله حیات و زنده بودن آنها است. حال باید بدانیم كه منظور قرآن از این حیات چه نوع حیاتی است؟ و مقصود قرآن چیست؟ آیا منظور از حیات، حیات مادی است؟ یا این حیات مخصوص به روح و روان شهدا است؟ آیا این حیات به جسم شهید هم مربوط می شود یا خیر؟ و دهها سوال دیگر كه باید مورد بررسی قرار گیرد و به آنها پاسخ داده شود.

حیات در لغت به معنای ((زنده بودن)) آمده است. و در اصطلاح از دیدگاه های مختلف تعاریفی از آن ارائه گردیده است.

اما مراد از حیات شهیدان كه خداوند در قرآن فرموده چیست؟

در ذیل آیه 154 سوره بقره تحت عنوان((و لا تقتلوا لمن یقتل فی سبیل الله اموات بل احیاء ولكن لاتشعرون)) كه به زنده بودن شهیدان اشاره كرده و اقوال مختلفی از طرف مفسرین ارائه گردیده است.

برخی گفته اند كه منظور این است كه شهدا بزودی در قیامت زنده خواهند شد. برخی نیز گفته اند كه : كشته شدگان در راه خدا، دارای هدایت و ایمان و دین صحیح هستند، نمرده اند و زنده هستند. برخی دیگر گفته اند : مقصود این است كه، چون از شهیدان، نام نیك در این دنیا باقی مانده است زنده می باشند. مفسرین دیگر نیز اقوال دیگری را آورده اند كه هر كدام به نوعی بیان كننده حیات شهدا می باشد و همه این اقوال به زنده بودن آرمان و اهداف شهیدان در جامعه باور دارند.

رزق و روزی شهید

خداوند در قرآن كریم در سوره آل عمران در آیات 169 تا 171 می فرماید :

و لا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتاً بل احیاء عند ربهم یرزقون، فرحین بما آتاهم من فضله و یستبشرون بالذین…

در این آیات خداوند بعد از اینكه می فرماید شهیدان را مرده مپندارید اشاره می كند به اینكه شهیدان زنده اند و نزد پروردگارشان روزی می خورند(عند ربهم یرزقون) كه در این قسمت از آیه به ارتزاق شهیدان اشاره شده است. لذا اگر نوعی حیات مجازی برای شهیدان فرض نمائیم با ارتزاق منافات دارد پس باید حیات را حقیقی در نظر گرفت. زیرا ارتزاق از ویژگی های موجود زنده و حقیقی است و چون خداوند درباره شهیدان گفته است كه نزد پروردگارشان، ارتزاق می كنند لذا شهید نمی تواند زنده حقیقی نباشد.

در این آیات، سپس خداوند می فرماید : شهدا به خاطر آنچه كه خداوند از فضل خود به آنهاارزانی نموده است خوشحال وشادمانند ، ودر تفسیر مجمع البیان آمده است كه این خوشحالی به خاطر نعمت های بهشتی است كه خداوند نصیبشان نموده است .

وبرخی نیز گفته اند این خوشحالی بخاطر رسیدن آنها به مقام حقیقی ولایت و عبودیت است.

در ادامه آیات آمده است كه : شهدا به آن مومنانی كه هنوز به آنها نپیوسته اند و بعد در پی آنها به راه آخرت خواهند شتافت مژده و بشارت می دهند كه از مردن نترسید واز خوف از دست دادن متاع دنیا غم مخورید . وآنها را به فضل و نعمت خدا بشارت می دهند و این كه خداوند اجر اهل ایمان را ضایع نمی كند.

بنابراین شهدا به واسطه نعمت های خدادادی مسرور و خوشحالند و می خواهند این خوشحالی را با دیگران كه به آنها ملحق می شوند تكمیل نمایند و مایلند كه به آنها بشارت داده شود كه ترس و اندوهی به خود راه ندهند .

در تفسیر مجمع البیان برای این موضوع سه دلیل ذكر نموده اند :

1-شهدا از وضع برادران مومن خود كه در دنیا زنده اند و در راه خدا به جهاد مشغول هستند اظهار سرور می نمایند.

2-قول دوم این است كه نامه ای به شهیدان ارائه می شود كه در آن اسامی برادران ایمانی آنها ، كه به درجه شهادت نایل و به آنها ملحق خواهند شد ، ثبت است و شهیدان با دیدن این اسامی خوشحال خواهند شد.

3-مراد از(( لم یلحقوا بهم)) مومنانی هستند كه در فضل ومقام به آنها نرسیده اند ولی به واسطه ایمان، مقامی عظیم دارند .

در همین رابطه حدیثی از پیامبر (ص) نقل گردیده است كه بی مناسبت نیست آن را ذكر نماییم وآن این كه :

از پیامبر اكرم (ص)نقل شده استكه شهید دارای سه خصلت است :

عند اول قطرة  من دمه یكفرعنه كل خط ویری مقعده فی الجنة، و یزوج من الحور العین، و یومن من الفزع الاكبر ومن عذاب القبر، ویحلی حلی الایمان

یعنی با ریختن اولین قطره خون شهید همه خطاها وگناهانش بخشیده و نادیده گرفته می شود ودیگر این كه جایگاه خود را در بهشت می بیند و از همسران بهشتی اختیارمی كند و هم چنین از فزع اكبر ( گریه و زاری ) و عذاب قبر در امان است و از لباس های بهشتی بر او می پوشانند.

این حدیث و امثال آن دال بر جاودانگی و جایگاه رفیع و حیات حقیقی شهیدان دارد.

در حدیث دیگری از پیامبر (ص) نقل شده است كه رسول اكرم (ص) در روز احد بالای سر ((مصعب بن عمیر)) ایستاد و برای او دعا كرد و سپس گفت :

انّ رسول الله یشهد انّ هولاء شهداء عند الله یوم القیام  فاتوهم زوروهم وسلمو علیهم فوالذی نفسی بیده ، لا یسلم علیهم احد الی یوم القیامه ، الاّ ردّوا علیه ، یرزقون من ثار الجن   ووتح  .

(كشف الاسرار،ج1 ، ص417 )

یعنی رسول خدا گواهی می دهد كه شهدا شاهدان من نزد خدا در روز قیامت هستند. بیایید و ایشان را زیارت كنید ، بر اینان سلام كنید ، كه سوگند به آن كه جانم در دست اوست ، هیچ كس نباشد كه بر آنها سلام كند الا اینكه جوابش را می دهند . وآنها از میوه های بهشتی وهدایای آن روزی داده می شوند .

این حدیث نیز دلالت بر زنده بودن شهدا دارد و نیز دلالت بر لزوم زیارت آنان دارد.

در آیه دیگری از قرآن كریم نیز به روزی شهدا اشاره شده است آن جا كه می فرماید :

والذین هاجروا فی سبیل الله ثم قتلوا اوماتو لیرزقنّهم اللّه رزقا حسنا وان اللّه لهو خیر الرازقین لیدخلنّهم مدخلا یرضونه.

(58 و 59 سوره حج)

یعنی آنان كه در راه رضای خدا، از وطن هجرت نمودند و در راه دین خدا كشته شدند و یا مرگشان فرا رسید، البته خداوند، رزق و روزی نیكوئی در بهشت ابد نصیبشان  می گرداند كه همانا خداوند بهترین روزی دهندگان است. خداوند به آنان در بهشت منزلی عنایت كند كه بسیار به آن راضی و خوشنود باشند.

در این آیه پس از این كه از رزق و روزی شهدا با نام رزق حسن و نیكو یاد می كند جایگاه آنان را در بهشت معرفی و آنرا مقام رضوان و رفیع می داند. حقیقت رزق شهدا در جهان دیگر بر ما پوشیده است لیكن می دانیم كه رزق آنها از جانب خداست.

آمرزش گناهان شهید

در قرآن كریم درباره بخشش گناهان شهید چنین آمده است.

فالذین هاجروا و اخرجوا من دیارهم و اوذوا فی سبیلی و قاتلوا و قتلوا لا كفّرن عنهم سیئاتهم و لادخلنهم جناتٍ تجری من تحتها الانهار ثواباً من عند الله و الله عنده حسن الثواب

((195 آل عمران))

آنان كه از وطن خود هجرت كردند و از دیار خود بیرون رانده شدند و در راه خدا رنج كشیدند، جهاد كردند و كشته شدند، همانا بدی های آنان را می پوشانیم و آنان را به بهشت هایی كه از زیر درختان آن نهرهای آب، جاری و روان است، داخل می كنیم و این پاداشی است از جانب خدا و پاداشی كه از جانب خدا باشد نیكوست.   در این آیه اشاره شد كه خداوند همه بدی های كشته شدگان در راه خدا را نادیده می گیرد و بعلاوه از جانب خود به آنان نیكوترین پاداش را عطا می كند.

در همین رابطه احادیثی نیز ذكر شده است كه به برخی از آنها اشاره می نمائیم.

قال النبی(ص) :

فاذا ودَّعهم اهلوهم بكت علیهم الحیتان و البیوت، تخرجون من ذنوبهم كما تخرج الحیة من سلخها.

(كشف الاسرار وعده الابرار، ج2، ص347)

یعنی چون رزمندگان با اهل و خانواده خود خداحافظی كنند، ماهی ها و خانه ها، بر آنها می گریند و از گناهان خود خارج می شوند، همانگونه كه مار، از پوست خود خارج می شود.

در حدیث دیگری كه قبلاً ذكر شد و پیامبر شش خصلت را برای شهیدان ذكر نمودند اولین خصلت این بود كه : اولین قطره خونی كه از شهید بر زمین ریخته می شود گناهانش بخشیده و آمرزیده می گردد. كه این لفظ در احادیث دیگری هم تكرار شده است.

امام صادق(ع) نیز در روایتی می فرمایند :

من قتل فی سبیل الله لم یعرفه الله من سیئاته

(وسایل الشیعه، ج11، ص9)

یعنی كسی كه در راه خدا به شهادت نائل شود، هیچ یك از گناهان و بدی هایش به او ارائه نخواهد شد یعنی از همه آنها چشم پوشی خواهد شد.

و در تفسیر آیهان لا خوف علیهم و لا هم یحزنون

 (170 آل عمران)

نیز آورده اند كه به شهیدان بشارت می دهند كه از گناهان گذشته خوفی نداشته باشند. زیرا خداوند گناهانشان را با شهادت پاك می سازد.

و در حدیثی دیگر از پیامبر(ص) سوال شد كه چرا شهید مورد آزمایش و سوال واقع نمی شود؟ پیامبر(ص) فرمود زیرا شهید در زیر برق شمشیر آزمایش خود را به پایان رسانده است.

پاداش عمل شهید

خداوند در چند مورد به پاداش بزرگ و ضایع نشدن عمل شهید در قرآن اشاره فرموده است. از جمله :

و الذین قتلوا فی سبیل الله فلن یضلَّ اعمالهم سیهدیهم و یصلح بالهم و یدخلهم الجنة عرفها لهم.

 آیات 6-4 سوره محمد

یعنی كسانی كه در راه خدا كشته شدند، خداوند هرگز اعمالشان را ضایع نگرداند و آنان را به سعادت هدایت كند و امورشان را اصلاح نماید و به بهشتی كه قبلاً مقامات آن را به آنها شناسانده است، واردشان می سازد.

و جالب است كه خداوند قبل از این قسمت از آیه می فرماید : اگر خدا می خواست، از كفار انتقام می كشید و همه را بدون زحمت جنگ شما، هلاك می كرد، این برای آزمایش خلق نسبت به یكدیگر است.

(سوره محمد آیه 4)

در آیه ای دیگر می فرماید :

و من یقاتل فی سبیل الله فیقتل او یغلب فسوف نوتیه اجراً عظیماً.

 (74 سوره نساء)

یعنی كسی كه در راه خدا جهاد كند، و در راه خدا شهید گردد، یا پیروز شود، پاداش بزرگی به او عطا خواهیم كرد.

از آیات ذكر شده چنین برداشت می گردد كه خداوند خود ضایع نشدن عمل شهید را تضمین كرده است و این گونه نیست كه اگر به ظاهر در جهاد شكست خورده باشند خون آنها ضایع شده باشد. بلكه در هر حال پیروز می شوند.

در آیه دیگری خداوند پیروزی یا شكست رزمندگان و شهید شدن یا نشدن آنها را یكی از دو نیكی قلمداد می نماید.

قل هل تربصون بنا الا احدی الحسنیین و نحن نتربص بكم ان یصیبكم الله… 

(52 سوره توبه)

یعنی بگو آیا درباره ما جز یكی از دو نیكی را انتظار دارید. یا به شهادت می رسیم و یا پیروز می شویم. در هر حال خداوند خون شهید را تضمین كرده و آن را هدر نمی داند.

در زمان پیامبر(ص) نیز منافقین می گفتند اگر مومنین نزد ما بودند و به جنگ نمی رفتند، نمی مردند و كشته نمی شدند، و خداوند در جواب آنها فرمود : كه این آرزوهای باطل را حسرت دل آنها خواهد كرد و خداست كه زنده می كند و یا می میراند در هر وقت كه بخواهد.

لو كانوا عندنا ما ماتوا و ما قتلوا لیجعل الله ذلك حسره فی قلوبهم والله یحیی و یمیت.

(156 سوره آل عمران)

در هر حال خداوند خون شهیدان را پاداشی نیكو كه همانا دخول در بهشت است عطا خواهد فرمود.

و یدخلهم الجنة عرفها لهم

 (4، سوره محمد)

و در آن مقام به رحمت الهی نائل و به سوی خدا در بهشت خواهند بود.

لئن متّم او قتلتم لالی الله تحشرون.

(158، آل عمران)

در بیان مقام و درجات عالی شهدا و فضیلت شهادت و اجر عمل آنها احادیث فراوانی از ائمه معصومین نقل شده است كه این مبحث را با ذكر ترجمه یك حدیث از پیامبر(ص) به پایان می رسانیم.

رسول گرامی اسلام فرمودند :

نیروهای رزمنده هنگامی كه تصمیم به شركت در جنگ می گیرند، خداوند مصونیت آنها را از آتش تضمین می كند. و چون آماده جنگ شوند، فرشتگان به وجود آنها افتخار می كنند. هنگامی كه با خانواده خود وداع می كنند ماهی ها و خانه ها گریه می كنند و از گناهان خود خارج می شوند همان گونه كه مار از پوست خود خارج می شود. خداوند چهار هزار فرشته را برآنها می گمارد تا از جلو و پشت سرآنان را محافظت نمایند.

_كار نیكی انجام نمی دهند مگر اینكه مضاعف شود. در مقابل هر روز در جبهه ثوابی برابر عبادت هزار مرد عابد … برای ایشان می نویسند. چون با دشمن روبه رو می شوند قلم همه اهل دنیا از درك ثواب آنها عاجز است. و چون به مبارزه با دشمن می ایستند و تیرها را آماده نشانه رفتن به دشمن می كنند و با یكدیگر درآویزند فرشتگان بال های خود را بر سر آنها می گسترانند و برای پیروزی و ثابت قدمی آنها دعا می كنند. هنگام ضرب و زخم، همسر بهشتی و نعمت های الهی بر او فرود می آید. مرحبا به روح پاكی كه از بدنی پاك و مطهر خارج شد، بشارت باد بر تو كرامت ها و نعمت هایی كه هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده است و بر قلب هیچ كسی خطور نكرده است.

(كشف الاسرار وعده الابرار، ج2، ص248 و 249)

اميد سيفي مورودي در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاري فارس در شانزدهمين نمايشگاه بين‌المللي مطبوعات و خبرگزاري‌ها اظهار داشت: با توجه به علاقه شديدي كه به شهيد همت داشتم، كار چاپ عكس شهدا را بر روي لباس از سال 86 آغاز كردم.
وي ادامه داد: اين كار را در دانشگاه سمنان شروع كردم كه مخاطبان با ديدن فضاي جديد كمي تعجب كردند؛ همه انسان‌ها در هر پست، مقام و شخصيتي شهدا را دوست دارند و در برخوردهاي اطرافيان، اين امر را مشاهده كردم ولي علي‌رغم عشق بچه‌ها به اين كار چاپي، كسي جرأت پوشيدن اين لباس‌ها را نداشت.
اين هنرمند در عرصه ترويج فرهنگ ايثار و شهادت بيان داشت: پس از چاپ عكس شهيد همت به اين فكر افتادم كه عكس شهداي ديگر مانند، شهيد چمران، شهيد باكري و شهيد آويني را چاپ كنم كه اين كار را نيز انجام دادم.
وي خاطر نشان كرد: اگر چهره‌هاي شاخص و مطرح در عرصه سينما يا در اجتماع از پوشيدن اين لباس‌ها استقبال كنند، مردم ديگر نيز مي‌پوشند.
سيفي مورودي افزود: اگر ارگان‌هايي مثل بنياد شهيد و امور ايثارگران، بنياد حفظ آثار و نشر ارزش‌هاي دفاع مقدس و نهادهايي كه با امور شهدا مرتبط هستند مرا در اين امر ياري كنند به نتايج خوبي خواهيم رسيد.
وي با اشاره به بيانات مقام معظم رهبري در خصوص نوآوري اسلامي بيان داشت: به نظر بنده اين يك نوآوري اسلامي است.
اين هنرمند گرافيك اضافه كرد: درست است كه ما در جنگ تحميلي نبوديم كه قهرمان شويم اما دوست دارم اكنون با اين كار در ترويج فرهنگ ايثار و شهادت قهرمان شوم؛ قدم نخست را برداشته‌ام و به حمايت ارگان‌هاي مرتبط با شهدا نياز دارم.

***

بسم الله الرحمن الرحیم. السلام علیک یا ابا عبد الله و علی الارواح التی حلت بفنائک علیک منی سلام الله ابدا ما بقیت و بقی الیل و النهار و لا جعله الله آخر العهد منی لزیارتکم السلام علی الحسین و علی علی بن الحسین و علی اولاد الحسین و علی اصحاب الحسین. درود و سلام بر پیشگاه مقدس ولیعصر عجل الله تعالی فرجه الشریف و نایب برحقش امام امت و درود و سلام به روان پاک شهدای اسلام و خانواده‌های معظم شهدا و مفقودین و اسرا و درود و سلام بر امت حزب‌الله و مقاوم ایران بالخصوص آذربایجانشرقی و تبریز. البته هم وقت کم است و هم در خدمت علمای بزرگوار و حضار محترم، شاید من آن اندازه، هم لیاقت و هم بیان برای گفتن مطالب نداشته باشم ولی بخاطر عرض سلام خدمت اهالی محترم و حضار گرامی ان شاء الله [یکی دو کلمه نا مفهوم] ...چند مطلبی هست که به حضورتان عرض می‌کنم.

در وهله اول... البته نه اینکه در من این شایستگی باشد برای تشکر، اما به نمایندگی از رزمندگان که اولاد خودتان هستند، بخاطر زحماتی که این امت در بخشی از ایران اسلامی در رابطه با جنگ، چه با جان چه با مال کشیده‌اند تشکر می‌کنم. قطعاً اجر بزرگش نزد خداست و خداوند متعال است که جزا و پاداش خواهد داد. من خیلی فشرده چند کلمه‌ای در رابطه با نحوه زندگی کردن از دیدگاه مکتب اسلام و همچنین از دیدگاه فرهنگ طاغوتی و بعد مطلبی در رابطه با آینده جنگ و آخرین قسمت هم در رابطه با آفات پیروزی نهایی عرض می‌کنم. خلاصه‌ای عرض می‌کنم در رابطه با فرهنگ طاغوت و زندگی کردن طاغوتی که مبتنی بر ارزشهای طاغوتی است. البته با پیروزی انقلاب اسلامی می‌رود که این فرهنگ نابود و ریشه کن شود از جامعه. ولی خب متأسفانه مقداری هست هنوز و به چشم می‌خورد. در این دیدگاه، افرادی که دچار دیدگاه زندگی طاغوتی هستند بینششان اینطور است که تماماً متوجه دنیا هستند و تلاشهایشان قسمتی در رابطه با جمع آوری مال و حرص زدن است، جمع آوری مال حتی از راههای نامشروع. این تلاشها عده‌ای‌شان در رابطه با تهیه زمین و ساختمان و ماشین و امثال اینهاست. عده‌ای دنبال مقام و ریاست و خلاصه در قسمتی آقا و رئیس شدن هستند و عده‌ای هم دنبال تفریح و خوشگذرانی و گردشگاه و مجالس عیش و نوش و اینها هستند. عده‌ای اولادشان را دوست دارند بخاطر اینکه اینها را بزرگ کنند و اگر دختر است شوهر بدهند و اگر پسر است برایش زن بگیرند و  فقط زندگی و خوشگذرانی اینها را ببینند. علاقمند هستند به این و اینکه شاهد خور و خواب و استراحت و راحتی و آسایش دنیوی اینها باشند. عده‌ای دنبال کسب اعتبار و وجهه از اینکه دیگران بگویند بله فلان شخص فلان قدر پول و مال دارد و صاحب فلان املاک و تجارتخانه و امثال اینهاست و خدای نکرده عده‌ای هم در لباس مذهب‌اند ولی از این مذهبی بودن دنبال کسب اعتبار برای خود هستند. بصورت خیلی خلاصه اینها دیدگاههایی است که افراد متوجه به دنیا و انسانهایی که فقط دنیا را می‌بینند دچار آن و این قسم علایق دنیوی‌اند.

در قرآن کریم خداوند متعال مثال دیدگاه این انسانها را اینگونه بیان کرده که این افراد، آنهایی که این دیدگاه را دارند، مَثل زندگانی دنیایی‌شان مثل آن بارانی است که از آسمان فرود می‌آید تا بواسطه این باران گیاهان و روییدنی‌هایی برای استفاده حیوانات و انسان بروید. ولی این انسانها، این آراستگی و زیبایی را و سبزی و خرمی‌ای که این علفها و گیاهان و صحرا پیدا می‌کنند می‌بینند و تا آن اندازه مبهوت این آراستگی‌ها می‌شوند که خود را صاحب و قادر و متصرف اینها می‌بینند. و خداوند می‌فرماید که در اینحال ناگهان امر خدا می‌رسد و تمام این روییدنی‌ها خشک میشود انگار که دیروز هیچ روییدنی‌ای وجود نداشته و اینچنین است که خداوند آیاتش را روشن برای اهل فکر بیان می‌کند. یعنی آنهایی که دچار این دیدگاه انحرافی هستند و با این دیدگاه به دنیا نگاه می‌کنند و زندگی می‌کنند، عمرشان، مالشان، اولادشان، تمام آن چیزهایی که ظواهر دنیوی است و ما می‌بینیم، یک نوع آراستگی است که در چشم اینها جلوه می‌کند و آنها آنقدر خودشان را دلبسته و متصرف و صاحب اینها می‌بینند که از آفریننده اینها غافل می‌شوند. و چقدر افرادی که مغرور جوانی خود هستند و عاشق جوانی خود، اما زمانی می‌رسد که پیر می‌شوند و اموالشان هم همچنین، چقدر مال که جمع نمی‌کنند و خزائن را پر نمی‌کنند اما وقت مرگ جز کفن هیچ چیز با خود نمی‌توانند ببرند. و تمام اینها، تمام این علایق دنیوی، خداوند می‌فرماید عین آن آراستگی زمین است. چقدر اینها کوته فکر و ظاهربین هستند و فکر می‌کنند آنچه را که با چشم می‌بینند همه چیز فقط همان است که می‌بینند. و خداوند می‌فرماید من اینها را بیان می‌کنم برای اهل فکر، برای آنها که تفکر می‌کنند. این زندگی که متأسفانه امروز هم در جامعه ما و در برخی اقشار دیده می‌شود و افرادی مبتلا به این نوع زندگی هستند، این فرهنگی است که از طاغوت بجا مانده و نوعی زندگی دنیوی است که از جانب آنها دیکته می‌شود و انسانها را می‌کشد به آن سمت.

ولی از دیدگاه اسلام، بهترین یا یکی از بهترین نوع زندگی‌ها، آن است که انسان در آن تماماً دنبال جلب رضایت خداوند متعال است و در فکر سعادت دنیوی و اخروی‌ خود است. و آن نوع زندگی که خیلی پسندیده و دارای فضیلت است، زندگی‌ای است که توام با جهاد در راه خداوند متعال است. من فقط در رابطه با ارزش و فضیلت زندگی‌ای که در اسلام ترسیم شده و اسلام آنرا نشان می‌دهد به مسلمانها، به مؤمنین، که آن زندگی همراه با جهاد است در راه خدا، صحبت می‌کنم. زندگی پیامبر اکرم (ص) که در سراسر زندگی خود... من البته جهاد را از بعد "نظامی" عرض می‌کنم و بُعد "جهاد با نفس" در جای خود است. از ماه هفتم هجرت، یعنی هفت ماه بعد از اینکه از مکه هجرت کردند به مدینه، تا سال دهم هجرت که بالغ بر ۱۱۳ ماه است پیامبر گرامی اسلام (ص) جمعاً ۷۴ عملیات جنگی داشت. ۷۴ عملیات در مدت ۱۱۳ ماه که در ۲۷ عملیات شخصاً خود پیامبر گرامی (ص) شرکت داشتند و در ۴۷ مورد جنگ هم فرماندهانی تعیین کرده و ‌فرستاده‌اند. جنگهای زمان پیامبر (ص) بخاطر کمبود وسایل و هم نوع جنگهای آن زمان که مدتها طول می‌کشید و با کلی مشقات همراه بود... قطعاً از تاریخ اسلام مطلع هستید، گاه بود که یک خرما را چند نفر در دهان می‌چرخاندند و با نیروی آن می‌جنگیدند و یا از نظر ادوات و اسب و شتر که لازم بود برای جنگهایشان چقدر در مضیقه بودند، با اینحال این ۷۴ عملیات نظامی در مدت ۱۱۳ ماه انجام شده که گاهاً هر کدام بالغ بر یک ماه طول می‌کشید و این عملیاتها پشت سر هم بودند. مثلاً فتح مکه که تمام شد، به جنگ "حُنین" رفتند بدون اینکه برگردند به مدینه. یعنی عملیاتهای پشت سر هم. ببینید که زندگی پیامبر گرامی (ص) که پیامبر اسلام بود چطور توأم بود با جهاد و جنگ در راه خدا آنهم با این فشردگی. اگر تقسیم کنیم این ۱۱۳ را بر ۷۴، در هر یکماه و خرده‌ای یک عملیات انجام داده‌اند آنهم با چه مشقات و سختی‌هایی.

و اما اگر خیلی خلاصه‌وار توجه کنیم در قرآن، می‌بینیم مایی که در این دنیا هستیم و همینطور افرادی که مثال زدم که دنبال مقام و پول و ساختمان مناسب و اولاد و نمی‌دانم آسودگی و راحتی هستند و به تمام اینها فقط از دیدگاه دنیوی نگاه می‌کنند، تمام اینها، اگر بزرگترین مقام را بخواهیم، سعادت و خوشبختی دو دنیا را بخواهیم، رضایت خداوندی را اگر بخواهیم جلب کنیم و بهشت دائمی را اگر بخواهم بدست بیاوریم، نعمتهای دائمی با آسودگی از خداومند متعال بگیریم، پاداش بزرگ و خیر و فلاحت بدست بیاوریم و معامله‌ای کنیم که در این معامله خریدار خداوند متعال باشد، دوستی و محبت خدا را جلب کنیم و تجارتی کنیم با خداوند متعال که در آن تمام گناهانمان بخشیده شود، همه اینها را که من خیلی خلاصه گفتم، ببینید در آیات قرآن کریم چگونه بیان شده. بسم الله الرحمن الرحیم. "الذین امنوا و هاجروا و جاهدوا فی سبیل الله باموالهم و انفسهم اعظم درجة عند الله و اولئک هم الفائزون یبشرهم ربهم برحمة منه و رضوان و جنات لهم فیها نعیم مقیم خالدین فیها ابدا ان الله عنده اجر عظیم". خداوند می‌فرماید آنهایی که هجرت می‌کنند و جها می‌کنند در راه خدا با مالشان و جانشان، اعظم درجة عند الله. آنهایی که مقام طلبند و ریاست طلبند و دنبال درجه بزرگ هستند در این دنیا بدانند که خداوند متعال بزرگترین درجه را نزد خود و رستگار شدن و بشارت به رحمت و رضوان الهی و جنت و نعمت ابدی را خداوند متعال مخصوص آنهایی قرار داده که هاجروا و جاهدوا فی سبیل الله باموالهم و انفسهم. و یا "ان الله اشتری من المؤمنین انفسهم و اموالهم بان لهم الجنة". خداوند متعال می‌فرماید من خودم مشتری هستم. این چقدر... اصلاً قابل تصور نیست با این ذهنها و فکرهای محدود ما که چه زندگی و عمل با عظمتی است که خداوند متعال خودش مشتری و خریدار است عمل انسان را. چطور؟ اینطور که جهاد کند با مالش و جانش. و یا باز می‌فرماید اگر می‌خواهیم تجارتی بکنیم که تمام گناهانمان بخشیده شود و پاک بشویم از تمام گناهانمان خداوند متعال می‌فرماید من دعوت می‌کنم  شما را، دلالت می‌کنم به تجارتی که شما را از عذاب علیم برهاند. و این چیست؟ "تؤمنون بالله و رسوله و جهاد فی سبیل الله" تجارتی است که شما را از عذاب علیم می‌رهاند. و یا بشارت می‌دهد به بخشیده شدن تمام گناهان و وارد جنت شدن. آنهایی که به دنبال آسودگی و رفاه این دنیا هستند، آسودگی و راحت این دنیا و آخرت را می‌طلبند خداوند به آنها مژده می‌دهد.

و باز یک نمونه از این نوع زندگی - زندگی توام با جهاد -  و فضیلت آن است حدیثی است از "بحارالانوار" که از حضرت علی علیه السلام نقل می‌شود که در جنگ "ذات السلاسل" حضرت علی علیه السلام از پیامبر گرامی (ص) سؤال می‌کند که فضیلت جهاد چیست؟ پیامبر (ص) می‌فرماید: زمانی که رزمنده‌ای قصد می کند که به جبهه برود خداوند متعال نجات از آتش یعنی پاک شدن از گناهانش را برای او می‌نویسد. یعنی هر قدر هم که آدم گناهکاری باشد وقتی نیت می کند که به جبهه برود خداوند متعال بر گناهانش بقول معروف قلم باطل می کشد، قلم عفو می کشد، و این انگار تازه از مادر متولد شده و موقعی که آماده می شود و وسایلش را می بندد، آماده می شود که حرکت کند و وقتی نیت می‌کند و آماده می‌شود که جهاد کند، خداوند متعال به ملائک مباهات می‌کند بخاطر چنین انسانی که آفریده . و موقعی که با خانواده‌اش وداع می کند دیوارها و آن خانه برای او گریه می‌کنند و او از گناهانش پاک می‌شود مثل ماری که از پوست خود خارج می‌شود او هم از گناهانش پاک می‌شود و بعد ثوابهای بزرگی که خداوند متعال منظور کرده برای او... منظور از این آیات و این حدیث که من خیلی با عجله عرض کردم خدمت شما، این بود که ارزش و فضیلت زندگی‌ای که توأم با جهاد است بالاست و این زندگی یکی از بهترین نوع‌های زندگی است که خداوند متعال فرموده.

و باز برای اینکه این بحث را تمام کنم از امام امت شاهدی می‌آورم. امام امت تقدیر نامه ای دارد برای رزمندگان که اینطور فرموده‌اند: "بسم الله الرحمن الرحیم. ان الجهاد باب من ابواب الجنة فتحه الله لخاصة اولیائه. این فضیلت بزرگ در بین فضایل بیشماری که برای مجاهدین فی سبیل الله نقل شده بیشتر جلب توجه می‌کند. این واژه ها با همان معنای عرفی خود، نه الهی و عرفانی که دست ما از آنها کوتاه است.، بی‌شک گفتار و نوشتار بشر عادی از بیان آنها عاجز است. این مدال الهی بر بازوان مجاهدان چون خورشید در نزد صاحبان اسرار غیبی و ملکوتی می‌درخشد. مگر این جلوه همان خلعت نیست که ابراهیم خلیل الله را مفتخر کرد و بارقه‌ای از مقام حبیب‌اللهی نیست که بر تارک افضل موجودات می‌درخشد و مگر نازله مقام ولی‌اللهی نیست که ‌از امیر المؤمنین تا خاتم الاولیاء ‌که به آن اولیاء الله مشرف شده‌اند؟ اگر هست ـ ‌که هست ـ با چه بیان می‌توان حول آن گردید، و با کدام چشم بشری می‌شود ‌این جلوه را دید؟ پس بهتر اینکه من قاصر با تقدیم السلام علیکم یا خاصه اولیاء الله دم فرو بندم." این جملات امام امت است در شأن و مقام آنهایی که این نوع زندگی می‌کنند و در این خط حرکت می‌کنند. می‌فرمایند که از اسرار غیب است و مگر بشر می‌تواند بیان کند و قابل تصور است فضیلت و معنای این فضیلت در ذهن بشر؟ امامی که ماها تا این اندازه‌ای که می شناسیمش می‌فرماید من قاصرم و فقط می توانم بگویم السلام علیکم یا خاصه اولیاء الله و بهتر است که هیچ نگویم. یعنی این جملات، این کلمات، این بیان، قادر نیستند که وصف کنند فضیلت و ارزش این نوع زندگی را.

از ره‌آوردهای انقلاب اسلامی، انقلابی که در این مملکت رخ داد، این است که الان ما باید بدانیم نحوه زندگی‌ای که ما باید داشته باشیم و عمدتاً این ملت دارند، از دیدگاه اسلام چگونه باید باشد و ارزش و فضیلت و معنایی که مورد توجه خداوند متعال و پیامبر گرامی است و امام امت ترسیم کرده‌اند چیست... (ادامه دارد)

فایل صوتی سخنرانی به زبان آذری  (منبع: آرشیو بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس)

هرگز زیر بار زور نمی‏رفت.

او نوجوانی شجاع و پردل و جرأت بود.

هرگاه می‏خواست کاری انجام دهد، از موانع و مشکلات سر راه نمی‏ترسید و رشادت و جسارت فراوانی داشت.

او یک بار قبل از پیروزی انقلاب با وجود خطرهای فراوان در هنگام تظاهرات، به تفنگ یکی از سربازان در کرج، گل آویزان کرده بود که این کار در روحیه مردم حاضر در صحنه و نیروهای ارتشی اثر خوبی داشت.

منبع: مجله گلبرگ :: مهر 1381، شماره 34 برگرفته شده از سایت حوزه